فناوری بسیاری از مشکلات بشری را حل کرده است. روز به روز هم به تنوع این فناوری‌های اضافه می‌شود. فناوری واقعیت مجازی، یکی از فناوری‌هایی است که می‌تواند به سهولت زندگی بشر در ابعاد مختلف کمک شایانی کند. یکی از این ابعاد، بهبود کیفیت زندگی افرادی است که به زوال عقل دچار شده‌اند. پژوهش‌ها حاکی از آن است که فناوری واقعیت مجازی می‌تواند به افرادی کمک کند که دچار مشکلات زوال عقل پیشرفته‌ای مانند آلزایمر هستند.
حتما بخوانید:
- رژیم MIND و تاثیر آن بر عملکرد مغز و جلوگیری از زوال عقل
- انواع بازی فکری و مزایای آنها برای تقویت ذهن و روابط اجتماعی
- آلزایمر زودرس چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟
تحقیقات پزشکی درباره نقش واقعیت مجازی در بهبود زوال عقل چه می‌گویند؟
همان‌طور که گفته شد، برخی از پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که به کمک ابزارها و فناوری‌های تازه‌ای مانند واقعیت مجازی، می‌توان اقدام به درمان بیماری‌های مرتبط با زوال عقل کرد. یکی از این تحقیقات از سوی دکتر چی. سیانگ(جیم). آنگ (Dr. Chee Siang (Jim) Ang) انجام شده است.
این استاد دانشگاه کِنت، پژوهش خود را روی هشت بیمار انجام داده است که در بیمارستان روانی نگهداری می‌شوند. این بیماران مبتلا به مشکلاتی نظیر آلزایمر و بیماری هانتینگتون بوده‌اند.
دستاوردهای این پژوهش چه بوده است؟
برای انجام پژوهش مذکور، کارگاهی با حضور بیماران و متخصصان بالینی برگزار شد تا در آن نسبت به انتخاب محیطی آرام برای انجام تحقیق تصمیم گیری شود. هر شرکت‌کننده از یک هدست واقعیت مجازی برای بررسی پنج مکان مجازی استفاده می‌کرد. این مکان‌های مجازی شامل حومه شهر، ساحلی شنی، ساحلی صخره‌ای، جنگل و کلیسای جامع بودند. انتخاب مکان آرامش‌بخش به سلیقه هر بیمار و شرکت‌کننده در این کارگاه واگذار شده بود.
در مدت 15 دقیقه، واکنش بیماران و پرستاران آنها نسبت به قرار گرفتن در محیط‌های مجازی بررسی شد. در این مدت، بیماران می‌توانستند در فضاهای مختلف مجازی گردش داشته باشند. برخی از آنها ترجیح می‌دادند که در یک مکان منتخب باقی بمانند و برخی دیگر میل به امتحان کردن حضور خود در نقاط پیشنهادی مختلف داشتند.
تیم تحقیقاتی متوجه شدند که این فناوری یعنی فناوری واقعیت مجازی به بیماران کمک می‌کند تا خاطرات گذشته‌شان را به یاد بیاورند. هدست واقعیت مجازی به عنوان محرکی عمل می‌کند که باعث یادآوری گذشته در مغز بیماران می‌شود. به کمک این فناوری، پرستاران بیماران هم به اطلاعات بیشتری درباره زندگی گذشته آنها دست پیدا می‌کنند و در نتیجه، امکان بهبود روابط و تعاملات میان‌شان افزایش پیدا می‌کند.
اثرات استفاده از هدست واقعیت مجازی روی بیماران چیست؟
در تحقیقایت دکتر آنگ، بیمارانی که از هدست واقعیت مجازی استفاده کرده بودند به خاطراتی از گذشته خود دسترسی می‌یافتند. مثلا یکی از آنها به کمک تجربه‌ای که با دیدن مناظر مختلف در هدست به دست آورده بود، تصویری از یک ساحل را نقاشی کرده بود. این تغییر مثبت خلق‌وخوی فرد نشان داد که هدست و واقعیت مجازی می‌توانند روی بهبود بیماران اثرگذار باشند و به آنها در توسعه و تقویت فرایند خلاق بودن، کمک کنند.
واضح است که استفاده از فناوری واقعیت مجازی می‌تواند به بهبود بیماران دچار زوال عقل کمک کند و به یاری خانواده‌ها و پرستاران‌شان بیاید. این فناوری، مزایای زیادی به همراه دارد و می‌تواند باعث افزایش کیفیت زندگی فرد مبتلا به مشکلات زوال عقل شود.
براساس پژوهش‌ها، مشخص شده است که استفاده از هدست واقعیت مجازی می‌تواند باعث بهبود افسردگی، کاهش استرس و خشم درونی افراد مبتلا به زوال عقل شود. دکتر آنگ، این فناوری را برای افرادی که در خانه سالمندان و مراکز نگهداری شبانه‌روزی به سر می‌برند نیز امتحان کرده و معتقد است با انجام پژوهش‌های بیشتر در زمینه عناصر فضای این فناوری، واقعیت مجازی می‌تواند به اثرگذاری بیشتر این ابزار در درمان بیماری‌های مغزی کمک کند و کاربرد دقیق‌تر آن را مشخص نماید.
با توسعه فناوری‌های مرتبط با واقعیت مجازی، امکان اینکه مهندسان و طراحان بتوانند هدست‌ها واقعیت مجازی را برای هر فرد، شخصی‌سازی کنند بسیار بیشتر خواهد بود. از طریق شخصی‌سازی کردن این فناوری، بیمار می‌تواند، محیطی را که قرار است در دنیای مجازی و با کمک هدست به آن وارد شود به کنترل خود دربیاورد. در نتیجه، فرد انتخاب می‌کند که در محیط مجازی خانه یا هر مکان دیگری قرار بگیرد که بیشتر به آن علاقه دارد.
استفاده از فناوری واقعیت مجازی چگونه است؟
به اعتقاد دکتر آنگ، هزینه برای خرید و دست‌یابی به هدست‌های واقعیت مجازی برای کاربران مقرون به صرفه خواهد بود. در نتیجه با تولید انبوه این وسایل، هربیمار می‌تواند هدست خود را خریداری و در منزل از آن استفاده کند. ضمن اینکه نباید فکر کرد که افراد مسن در استفاده از فناوری‌ها تعلل می‌کنند و ناتوان هستند.
فناوری‌ها می‌توانند کاربردوست باشند و برای رفع مشکلات و نیازهای همه از جمله افراد مسن نقش مهمی را ایفا کنند. تیم دکتر آنگ به طور مشخص درباره حافظه و اثرات واقعیت مجازی روی حافظه تحقیق نکرده‌اند. تمرکز این گروه بیشتر روی لذت و رفاه حال بیماران به کمک استفاده از فناوری واقعیت مجازی بوده است.
در واقع، به کمک هدست‌های واقعیت مجازی، بیماران می‌توانند چیزهایی را تجربه کنند که در خارج از محیط بیمارستان یا منزل و مراکز نگهداری به وقوع می‌پیوندد و به خاطر شرایطی که دارند، امکان تجربه کردن آنها را ندارند. از آنجا که این پژوهش، نخستین پژوهشی بود که روی بیماران دچار زوال عقل انجام می‌شد، تیم تحقیقاتی باید مراقب عوارض و خطرات احتمالی استفاده طولانی‌مدت از هدست‌ها روی بیماران می‌بود.
حتی در این تحقیقات کوتاه‌مدت هم نتایج مطلوب استفاده از هدست واقعیت مجازی برای بیماران مشاهده می‌شد. این نتایج مطلوب باعث ایجاد دلگرمی برای تیم پژوهشی دکتر آنگ بود. اثرات مثبت استفاده از هدست واقعیت مجازی روی خلق و خو و رفاه عمومی حال بیماران می‌تواند به آنها زندگی جدیدی هدیه کند. زندگی جدیدی که مدت‌هاست به واسطه بیماری، آن را تجربه نکرده‌اند.
آیا پژوهش‌های بیشتری درباره هدست واقعیت مجازی نیاز است؟
به نظر می‌رسد که هنوز به پژوهش‌های بیشتری درباره کاربرد هدست واقعیت مجازی در درمان بیماران مبتلا به زوال عقل نیاز است. لورا اپِل(Lora Appel)، دانشجوی فوق دکتری در دانشگاه اوپن‌لب (OpenLab) کاناداست. او می‌گوید که شواهد مثبت استفاده از این فناوری برای بیماران دچار به زوال عقل هنوز به طور دقیق مشخص نشده و در حد حرف و حدیث باقی مانده است.
در واقع، هیچ تحقیق سیستماتیکی درباره اثرات مثبت هدست‌های واقعیت مجازی هنوز منتشر نشده است. در نتیجه، به طور واضح نمی‌توان درباره اثرگذاری آن در بهبود بیماری‌های زوال عقل صحبت کرد. به گفته دکتر لورا اپل که به عنوان عضوی در انجام پژوهش‌های بالینی در این حوزه مشغول به فعالیت است، نگاه جامعه پزشکی به استفاده از هدست‌های واقعیت مجازی خوش‌بینانه است اما هنوز پژوهش‌ها در این زمینه نیاز به بررسی بیشتر دارد.
او در پروژه‌ای تحقیقاتی مشغول به فعالیت است. در این پروژه، به اثرگذاری استفاده از واقعیت مجازی در بهبود شاخص‌هایی مانند زخم بستر، استفاده مناسب‌تر از وسایل مراقبتی و محدودکننده برای حفاظت از بیماران مبتلا به زوال عقل (وسایلی که مانع از آسیب رسیدن به آنها می‌شود مثلا کمربندی که بیمار را برای راه نرفتن در طول شب به تخت می‌بندد)، علائم حیاتی، بستری شدن در بیمارستان، حفظ سلامت جسمی مثلا زمین خوردن و… پرداخته می‌شود.
چه پژوهش‌های دیگری در زمینه واقعیت مجازی انجام شده است؟
مری مک‌کِیب (Maree McCabe)، مدیر مرکز بیماری‌های زوال عقل در استرالیا، مقاله‌ای منتشر کرده و از نتایج کاربرد واقعیت مجازی برای بهبود بیماران مبتلا به زوال عقل در آن نوشته است. در این پژوهش‌ها مشخص شده که استفاده از این فناوری برای بیمارانی که در مراحل ابتدایی زوال عقل هستند به بررسی و تحقیقات بیشتری نیاز دارد. در هر حال، شواهد حاکی از آن است که واقعیت مجازی می‌تواند اثرات مثبتی در روند درمان به وجود بیاورد.
تاکنون، تحقیقاتی که انجام شده، معطوف به اثرات مثبت واقعیت مجازی در بهبود کیفیت زندگی بیماران بوده است و درباره تقویت حافظه، نتیجه‌گیری و اقدامی صورت نگرفته است. رفاه حال عمومی بیماران به کمک استفاده از واقعیت مجازی از آن رو به وجود می‌آید که به واسطه این فناوری می‌توانند به تجربه‌هایی دست پیدا کنند که بیماری مانع از دست‌یابی به آنها شده است. به عبارت دیگر، واقعیت مجازی به آنها کمک می‌کند تا خاطرات و تجربه‌های گذشته را به یاد بیاورند و روابط بهتری با دیگران برقرار کنند.
تجربه استفاده از هدست واقعیت مجازی چگونه خواهد بود؟
متخصصان معتقدند که فعلا استفاده از این فناوری در کوتاه‌مدت برای بیماران مفید خواهد بود. البته باید دقت کرد که برنامه‌های مختلف و اپلیکیشن‌هایی که در این زمینه به تولید رسیده‌اند مانند لوک‌بک(look back)، ایمرسی‌کِر(immersi care)، رِندِوِر(rendever) و… هنوز به طور کامل به تأیید نرسیده‌اند. در نتیجه، استفاده از آنها برای بیماران باید با احتیاط و به طور محدود انجام شود. در غیر این صورت، امکان اذیت شدن بیمار وجود خواهد داشت. برای دیدن نتایج و اثرگذاری استفاده از واقعیت مجازی در بیماران مبتلا به زوال عقل نیاز به انجام تحقیقات بیشتر و تداوم این پژوهش‌ها وجود دارد.
بنابر پژوهش‌های تازه، حل کردن معما به تقویت ذهن و سلامتی مغز کمک می‌کند و جلوی ضعیف شدن مهارت‌های شناختی را می‌گیرد. یافته‌های پژوهشی که چندی پیش در مجله? جهانی روان‌شناسی سالمندی منتشر شد، نشان می‌دهد هر چه افرادِ بالای 50 سال بیشتر به بازی‌هایی مانند سودوکو و جدول کلمات متقاطع بپردازند، عملکرد مغزشان بهتر است. در این مقاله به پژوهشی درباره? تأثیر حل کردن جدول و سودوکو بر سلامتی می‌پردازیم.
حتما بخوانید:
- 14 تمرین عجیب برای مغز که شما را باهوشتر می‌کند
- چگونه همیشه ذهن آماده داشته باشیم؟
- آیا استفاده 100 درصد از مغز امکان‌پذیر است؟
در پژوهشی با حضور 19 هزار و 100 شرکت‌کننده، به افرادی که عادت به حل معما دارند، انواع آزمون‌ها ارائه و از آنها خواسته شد آزمون‌ها را حل کنند. این آزمون‌ها را به‌طور آنلاین به شرکت‌کنندگان ارائه کردند و از آنها خواستند نتایج و تغییرات را اعلام کنند. بنابر یافته‌ها، روشن شد هرچه آدم‌ها بیشتر اهل حل کردن انواع معما مانند سودوکو باشند، بهتر از عهده? انواع آزمون‌ها برمی‌آیند. بر مبنای این پژوهش، عملکرد مغزِ افرادی که عادت به حل معما دارند معادل عملکرد مغز افرادی است که دست‌کم 10 سال از آنها جوان‌ترند. در سوی دیگر، در آزمون‌های مربوط به حافظه? کوتاه‌مدت، عملکرد مغز معمادوستان معادل عملکرد مغز افرادی بود که 8 سال از آنها کوچک‌ترند.
بنابر گفته? دکتر «آن کربت» (Ann Corbett)، سرپرست پژوهشگران و استاد دانشگاه پزشکی اِکستر، پیشرفت روشنی دیده می‌شود در سرعت و دقت عملکردِ شرکت‌کنندگانی که به حل معما علاقه دارند. در برخی موارد این پیشرفت چشمگیر است.
هرچند نمی‌توانیم ادعا کنیم که حل چنین معماهایی احتمال ابتلا به زوال عقل را کاهش می‌دهد، اما این پژوهش نتایج پژوهش‌های پیشین را، مبنی بر تأثیر مثبت حل کردن جدول و معما بر عملکرد بهتر مغز برای سال‌های طولانی‌تر، تأیید می‌کند.
پژوهشگران مایل‌اند تحقیقاتشان را با همین شرکت‌کنندگان و در گذر زمان ادامه دهند. همچنین می‌خواهند رابط? میان سختی معما‌ها و میزان زمان حل معما را بررسی کنند.
ارزیابی نتایج پژوهش
دکتر «جری ادواردز» (Jerri D. Edwards)، استاد دانشگاه فلوریدای جنوبی که در زمینه? بازی‌های ذهنی و توانایی‌های شناختی مطالعه می‌کند، معتقد است چون روش تحقیق این پژوهش، همبستگی و نه تصادفی بوده است، نمی‌توان نتیجه گرفت بازی‌های ذهنی موجب عملکرد شناختی بهتر می‌شوند. به عقیده? او، «این احتمال وجود دارد که افرادی که توانایی شناختی بهتری دارند، علاقه? بیشتری به این بازی‌ها نشان می‌دهند».
به گفته? او، «البته افراد با توانایی شناختی ضعیف‌تر هم به این بازی‌ها می‌پردازند اما هنگامی‌که با ضعف شناختی روبه‌رو می‌شوند، احتمالا به‌دلیل سرخوردگی دست از بازی می‌کشند».
ادواردز تأکید می‌کند که بر مبنای پژوهش‌های بالینیِ گسترده که به روش تصادفی انجام شده‌اند، تمرین‌های شناختی کامپیوتری با هدف افزایش سرعت پردازش، در گذر زمان، تأثیر بهتری در جلوگیری از کاهش توانایی شناختی در سنین بالاتر دارند.
آن‌طور که ادواردز می‌گوید، «برخی توانایی‌ها مانند مهارت‌های گفتاری با افزایش سن تقویت می‌شوند. بنابراین، با افزایش طبیعی سن مغز، عملکرد ما در بازی‌های کلمه‌محور بهتر می‌شود. به عبارت دیگر، برخی مهارت‌های شناختی با افزایش سن ضعیف می‌شوند، از جمله چابکی ذهنی، توجه هم‌زمان به چند مورد، بی‌توجهی به حواس پرتی و انتقال توجه از موردی به مورد دیگر. بنابراین به‌چالش‌کشیدن مغز با چنین وظایفی، در گذر زمان، اهمیتی ویژه دارد».
ادواردز بر نقش بازی‌ها در تحریک توانایی شناختی تأیید می‌کند اما از وجود شواهدی برآمده از آزمایش‌های تصادفیِ کنترل‌شده، مبنی بر تأثیر آنها در بهبود عملکرد شناختی یا کاهش احتمال زوال عقل و توانایی‌های شناختی، اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. بنابر گفته? دکتر سیستم مورد نیاز بازی pes 2019 «جسیکا لنگبام» (Jessica Langbaum)، پژوهشگر آلزایمر و یکی از مدیران بنیاد جلوگیری از آلزایمر، شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند انجام فعالیت‌های محرک توانایی شناختی، مانند حل جدول، به تقویت قابلیت‌هایی مانند فکر، توجه و استدلال کردن کمک می‌کند. آنچه نمی‌دانیم این است که آیا این تأثیر نتیجه? مستقیم انجام این فعالیت‌هاست یا نه. همچنین برای ما روشن نیست که آیا انجام چنین فعالیت‌هایی شروع ناتوانی‌های شناختی ازجمله زوال عقل یا زوال عقل ناشی از آلزایمر را به تأخیر می‌اندازد یا نه.
به عقیده? او نتایج این پژوهش قابل‌توجه است اما نباید فراموش کرد که داده‌ها را خود شرکت‌کنندگان ارائه کرده‌اند و بنابراین ممکن است به‌تمامی قابل‌اعتماد نباشند.
تأثیر حل جدول بر ایجاد تعادل مغزی
به گفته? دکتر «گایاتری دِوی» (Gayatri Devi)، عصب‌شناس متخصص در اختلالات حافظه، نکته? کلیدی در مورد مغز در وضعیت طبیعی یا زوال (از جمله زوال ناشی از آلزایمر) این است که عملکرد مغز انسان ناشی از توازن بین وضعیت آسیب‌شناسی و قدرت شناختی مغز است. به‌عبارتی، وقتی وضعیت آسیب‌شناسی مغز بغرنج است (مانند فردی که دچار زوال عقل شدید و پیش‌رونده است)، توانایی شناختی هرقدر هم که بالا باشد، نمی‌تواند از شدت پیشرفت بیماری بکاهد.
خوشبختانه بیشتر انواع زوال عقل و همچنین آلزایمر، به‌کندی پیشرفت می‌کنند. بنابراین ما فرصت داریم تا با تقویت قدرت مغز و توانایی شناختی، شروع نشانه‌ها را به تأخیر بیندازیم یا به‌تمامی از آن جلوگیری کنیم!
حل کردن جدول و دیگر فعالیت‌های ذهنی یکی از شیوه‌های تقویت مغز و افزایش قدرت آن است، همچنان‌که ورزش جسمی نیز باعث این تقویت می‌شود. آن‌طور که دکتر «دوی» می‌گوید «نکته? اساسی این است که در گذر زمان و با افزایش سن، همچنان به کارکشیدن از مغز و به چالش‌کشیدن آن ادامه دهیم». لزوما نباید خوره? جدول یا سودوکو باشید؛ می‌توانید زبانی جدید یاد بگیرید یا فراگیری مهارتی نو را شروع کنید.
دوی می‌گوید: «فارغ از اینکه چه فعالیتی انجام می‌دهید، وقتی‌که مسئله‌تان به اندازه? کافی چالش‌برانگیز باشد، همه? بخش‌های مغز درگیر یافتن راه‌حل می‌شوند. درنتیجه شبکه‌های مغزی و توانایی شناختی تقویت می‌شوند.
نتیجه‌گیری
بر مبنای پژوهش اخیر، افراد بالای 50 سال که بیشتر به فعالیت‌هایی مانند حل کردن جدول و سودوکو می‌پردازند، عملکرد مغزی بهتری دارند. البته کارشناسان گوشزد می‌کنند که به دلیل اینکه این پژوهش، به روش همبستگی و نه تصادفی انجام شده است، نمی‌توان با قطعیت ادعا کرد که فعالیت‌های ذهنی به عملکرد بهتر مغز کمک می‌کنند.
بااین‌حال، متخصصان معتقدند به‌چالش‌کشیدن مغز با فعالیت‌هایی مانند حل معما یا روش‌های دیگری مانند یادگیری زبان، به چابکی ذهنی و شناختی کمک می‌کند. بنابراین از انجام فعالیت‌های ذهنی غافل نشوید؛ از هیجان حل معما یا لذت یاد گرفتن زبانی نو که بگذریم، این فعالیت‌ها کمک می‌کنند مغزمان تروفرزتر و ذهن‌مان چابک‌تر بماند.